2831 Maden İşçisinin Tazminat Mağdurunun Yürüme Kararı

Soma'da  yapılacak  olan  "Tazminatlarımız  Ödensin"  içerikli  toplantı,  yürüyüş  ve  basın açıklamasına izin verilmemesine ilişkin Soma Kaymakamlığı'nın 30.09.2019 tarihli ve ...- E.1830 sayılı işleminin iptali ve yürütmesinin durdurulmasına karar verilmesi istemiyle açılan davada; Soma tazminatlarından sorumlu olan Soma Kömür İşletmeleri A.Ş ve Soma Holding'in Soma katliamından sonra hileli ve muvazaalı işlemler yaparak mal varlıklarını gizledikleri, hiçbir işçiye ödeme yapmadıkları, bu süreçte yürürlüğe konulan yasal düzenlemeler sonucunda

36  takside  bağlanan  alacaklardan  ilk  3  taksidin  ödendiği  ancak  daha  sonra  hiç  ödeme yapılmadığı,  işçilerinin  haklarının  korunması  için  kamuoyunda  farkındalık  oluşturmak amacıyla toplantı ve gösteri yürüyüşü yapmak suretiyle Anayasa ve uluslararası sözleşmelere uygun bir şekilde haklarının kullanmak istedikleri ve bunun engellenemeyeceği, bu kapsamda

5 Ekim 2019 tarihinde Soma'dan başlayarak çeşitli şehirlerde ve güzergahlarda durarak 15 Ekim 2019 tarihinde Ankara'da Enerji Bakanlığı önünde son bulacak bir yürüyüş eylemi planlandığı, en üst norm olan Anayasa ile güvence altına alınan bir hakkın engellenmesinin hukuka açıkça aykırılık oluşturmasının yanı sıra dava konusu işlemde yetki aşımı da yapıldığı, zira Soma Kaymakamlığının yetki alanı Soma ilçe sınırları dahilinde olup, gösteri ve yürüyüşün Soma sınırları   dışında   kalan   kısmı   için   değerlendirme   yapmasının   mümkün   olmadığı   ileri sürülmektedir.

05.10.2019 tarihinde yapacakları yürüyüşün kararda da detaylı olarak belirtildiği gibi 2911 sayılı   Kanun'un   ilgili   maddelerine   aykırı   olduğundan   taleplerinin   reddedildiği   ilerrçekleşmesi durumunda, davalı idarenin savunması alındıktan veya savunma süresi geçtikten sonra gerekçe göstererek yürütmenin durdurulmasına karar verebilirler...

...Yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen ... kararlara karşı bölge idare mahkemesine, ... kararın tebliğini izleyen günden itibaren yedi gün içinde bir defaya mahsus olmak üzere itiraz edilebilir. ..." kuralına yer verilmiştir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin "Toplanma ve örgütlenme özgürlüğü" başlıklı

11. maddesinde;

"1. Herkes, barışçıl nitelikli toplanma özgürlüğü ve çıkarlarını korumak için sendika kurma ve sendikaya girme hakkı dahil, başkalarıyla birlikte örgütlenme özgürlüğü hakkına sahiptir.

2.  Bu  hakların  kullanımına,  ulusal  güvenliğin  ya  da  kamu  emniyetinin  yararı, düzensizliğin  ya  da  suçun  önlenmesi  için,  sağlığın  ya  da  ahlakın  korunması  için  yahut başkalarının  haklarının  ve  özgürlüklerinin  korunması  için,  hukukun  öngördüğü  ve  bir demokratik toplumda gerekli olanlardan başka hiçbir kayıtlama getirilmeyecektir. Bu madde, silahlı  kuvvetler,  polis  örgütü  ya  da  Devlet  idaresi  mensupları  tarafından  bu  hakların kullanılmasına hukuka uygun kayıtlamalar getirilmesini engellemeyecektir." düzenlemesine yer verilmiştir.

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın "Cumhuriyetin Nitelikleri" başlıklı 2.

maddesinde;

"Devletin temel amaç ve görevleri" başlıklı 5. maddesinde;

"Devletintemelamaçvegörevleri,Türkmilletininbağımsızlığınıvebütünlüğünü,ülkenin bölünmezliğini,Cumhuriyetivedemokrasiyikorumak,kişilerinvetoplumunrefah,huzurvemutluluğ unu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî  ve  manevî  varlığının  gelişmesi  için  gerekli  şartları  hazırlamaya  çalışmaktır." düzenlemesine,

"Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması" başlıklı 13. maddesinde;

"Temel  hak  ve  hürriyetler,  özlerine  dokunulmaksızın  yalnızca  Anayasanın  ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz." düzenlemesine,

"Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı" başlıklı 34. maddesinde;

"Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir." düzenlemesi yer almaktadır.

2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'nun 2. maddesinde; "Bu Kanunda geçen deyimlerden;

a) Toplantı; belirli  konular  üzerinde halkı  aydınlatmak ve bir  kamuoyu  yaratmak 2/11

suretiyle o konuyu benimsetmek için gerçek ve tüzelkişiler tarafından bu Kanun çerçevesinde düzenlenen açık ve kapalı yer toplantılarını,

b)  Gösteri  yürüyüşü;  belirli  konular  üzerinde  halkı  aydınlatmak  ve  bir  kamuoyu yaratmak suretiyle o konuyu benimsetmek için gerçek ve tüzelkişler tarafından bu Kanun çerçevesinde düzenlenen yürüyüşleri, ... ifade eder." şeklinde tanımlanmış,

"Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü" başlıklı 3. maddesinin 1. fıkrasında; "Herkes, önceden izin almaksızın,  bu Kanun hükümlerine göre silahsız  ve saldırısız  olarak kanunların  suç saymadığı  belirli  amaçlarla  toplantı  ve  gösteri  yürüyüşü  düzenleme  hakkına  sahiptir." düzenlemesine,

"Toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergahı" başlıklı 6. maddesinde;

"Toplantı ve gösteri yürüyüşleri, tüm il ve ilçe sınırları içerisinde aşağıdaki hükümlere

uyulmak şartıyla her yerde yapılabilir.

İl ve ilçelerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı, kamu düzenini ve genel asayişi   bozmayacak,   vatandaşların   günlük   yaşamını   aşırı   ve   katlanılamaz   derecede zorlaştırmayacak şekilde ve 22 nci maddenin birinci fıkrasında sayılan sınırlamalara uyulması kaydıyla Türkiye Büyük Millet Meclisinde grubu bulunan siyasi partilerin il ve ilçe temsilcileri ile güzergâhın geçeceği ilçe ve il belediye başkanlarının, en çok üyeye sahip üç sendikanın ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının il ve ilçe temsilcilerinin görüşleri alınarak mahallin en büyük mülki amiri tarafından belirlenir. İl ve ilçenin büyüklüğü, gelişmişliği ve yerleşim özellikleri dikkate alınarak birden fazla toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı belirlenebilir.

Belirlenen toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı yerel gazeteler ile valilik ve

kaymakamlık internet sitelerinden ilan edilerek halka duyurulur.

Toplantı  ve  gösteri  yürüyüşleri  yer  ve  güzergâhı  hakkında  sonradan  yapılacak

değişiklikler de aynı yöntemle yapılır. Bu değişiklikler duyurudan on beş gün sonra geçerli olur.

Birden fazla toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhının belirlendiği il ve ilçelerde düzenleme   kurulu,   kamu   düzenini   ve   genel   asayişi   bozmayacak   belirlenen   yer   ve güzergâhlardan birisini tercih edebilir." düzenlemesine,

"Gösteri yürüyüşlerinde uygulanacak hükümler" başlıklı 20. maddesinde;

"Gösteri yürüyüşlerinin şekil ve şartları ile ertelenmesi veya yasaklanması hakkında da

bu Kanunun 3 üncü ve 4 üncü bölümlerindeki hükümler uygulanır.

Şehir ve kasaba içindeki genel yollar üzerinde yapılacak yürüyüşlere ait bildirimlerde,

6 ncı madde gereğince ilan olunan yol ve yönlere uyulmak şartıyla, yürüyüşe geçmek için seçilecek  toplanma  yeri  ile  izlenecek  yol  ve  dağılma  yerinin  belirtilmesi  zorunludur." düzenlemesine,

"Yasak yerler" başlıklı 22. maddesinde; "Genel yollar ile parklarda, mabetlerde, kamu hizmeti görülen bina ve tesislerde ve bunların eklentilerinde ve Türkiye Büyük Millet Meclisine bir kilometre uzaklıktaki alan içinde toplantı yapılamaz ve şehirlerarası karayollarında gösteri yürüyüşleri düzenlenemez.

Genel  meydanlardaki  toplantılarda,  halkın  ve  ulaşım  araçlarının  gelip  geçmesini sağlamak üzere valilik ve kaymakamlıklarca yapılacak düzenlemelere uyulması zorunludur." düzenlemesine yer verilmiştir.

Anılan maddenin birinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan "genel yollar" ibaresi 27/12/2017  tarihli  ve  30283  sayılı  Resmî  Gazete’de  yayımlanan  Anayasa  Mahkemesinin 28/9/2017 tarihli ve E: 2014/101, K: 2017/142 sayılı kararı ile iptal edilmiştir.

Dava  dosyasında  yer  alan  bilgi  ve  belgelerin  incelenmesinden;  davacı  sendikanın

26.09.2019 tarihli dilekçesi ile 13.05.2014 tarihinde Türkiye Kömür İşletmelerine ait, Soma Anonim Şirketi tarafından hizmet alım sözleşmesi kapsamında işletilen Eynez Maden ocağında meydana  gelen  ve  301  maden  işçisinin  ölümüne  neden  olan  maden  faciasından  sonra

30.11.2014  tarihinde  2831  işçinin  işten  çıkarılması  neticesinde  işçilerin  kıdem  ve  ihbar tazminatlarının ödenmemesi, Soma Anonim Şirketi Işıklar Maden Ocağından 2017 yılından itibaren  emekli  olan,  işten  çıkarılan  işçiler  ile  Uyar  Madencilikten  çıkarılan  işçilerin tazminatlarının ödenmemesi, işçilerin bir kısmının alacak davası açarak davayı kazanmalarına rağmen tahsil edilmemesi, Soma Anonim Şirketi'nin mal varlıklarına Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu eliyle satışa çıkarılarak öncelikle maden işçilerinin tazminatlarının ödenmesi yönündeki yasal düzenlemede Türkiye Maden İş Sendikası tarafından ödeme protokolü imzalanmasına rağmen de ödenmemesi nedenleriyle işten çıkarılan maden işçilerinin tüm yasal ve meşru yöntemlerle  haklarını  aradığı,  kesinleşmiş  yargı  kararlarının  uygulanmasının  ve  çözüm üretilmesinin talep edildiği belirtilerek 05.10.2019 Cumartesi günü saat 12:00'ye kadar bir gelişme olmadığı takdirde maden işçilerinin 13 Eylül Parkında toplanarak 10 gün sürecek Ankara  Enerji  Bakanlığı  önünde  son  bulacak  bir  'Tazminatlarımız  Ödensin'  yürüyüşü başlatacağını beyan ederek 2911 sayılı Kanun kapsamında Soma Kaymakamlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Emniyet Genel  Müdürlüğü'ne bildirimde bulunduğu,  Soma Kaymakamlığı'nın 30.09.2019 tarihli ve E.1830 sayılı işlemi ile Kaymakamlık makamının

08.01.2019  tarihli  kararında  belirtilen  toplanma  alanı  dışında  olduğu,  ayrıca  yürüyüş güzergahının şehirlerarası karayollarında olması nedeniyle 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri   Kanunu'nun  6.  maddesi   ile  22.   maddesinin  1.   fıkrası   gereğince   uygun görülmediğinin belirtilerek davacıya tebliğ edilmesi üzerine bu işlemin iptaline karar verilmesi istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.

Davacı  sendika  tarafından,  2911  sayılı  Kanun  kapsamında  davalı  idareye  yapılan bildirim ekinde "Yürüyüş güzergahı ve program" başlıklı yazı ile 05.10.2019 tarihinde saat 10:00'da Soma ilçesi 13 Eylül Parkı'nda toplanıldıktan sonra saat 12:00'de başlayacak olan yürüyüşün belirtilen günde Bakır mahallesi'ne (Kırkağaç ilçesinde) kadar, 06.10.2019 tarihinde anılan mahalleden Akhisar ilçesine kadar olmak üzere her gün belirli il ve ilçelere yürüyüş yapılarak 15.10.2019 tarihinde saat 12:00, 13:00'de Ankara Enerji Bakanlığı önüne ulaşılacağı belirtilmiştir.

Dava konusu Soma Kaymakamlığı'nın 30.09.2019 tarihli ve E.1830 sayılı işleminde; 2911 sayılı Kanun kapsamında ilçede yapılacak toplantı ve gösteri yürüyüşlerine ilişkin olarak uygulanacak toplanma alanları, güzergahlar, dağılma alanları ve konu ile ilgili asılacak afiş, pankart ve benzerlerinin asılacağı yerlerin Kaymakamlık makamının 08.01.2019 tarihli kararı ile belirtildiği, buna göre birinci alternatif olarak; Kurtuluş Mahallesi, Atatürk Caddesi ile Nihat Danişment Mahallesi, Nazım Usluoğlu Caddesinin kesiştiği noktada bulunan Cengiz Topel Meydanı'nın toplanma alanı, Atatürk Caddesi üzerinden hareketle Kurtuluş Mahallesi, Nihat Danişment  Mahallesi,  13  Eylül  Mahallesi,  Cumhuriyet  Mahallesi,  İstasyon  Mahallesi'nin sınırları içerisinde bulunan Atatürk Caddesi ile İstasyon Mahallesi Kemal Balıkesir Caddesi kavşağına kadar yürüyüş güzergahı, İstasyon Mahallesi Kemal Balıkesir Caddesi ile Atatürk

caddesinin kesiştiği noktanın önünde bulunan İstasyon Meydanı'nın 1. miting alanı olarak belirlendiği, ikinci alternatif olarak ise; Hürriyet Mahallesi Yavuz Selim Caddesi ile aynı mahalle Muzaffer Tezcan Caddesi'nin kesiştiği noktanın toplanma alanı, Muzaffer Tezcan caddesi üzerinden hareketle Muzaffer Tezcan Caddesi ve aynı mahallede bulunan Nazım Yavuz Caddesi'nin kesiştiği noktada bulunan itfaiye kavşağına kadar yürüyüş güzergahı, Hürriyet Mahallesi Nazım Yavuz Caddesi üzerinde bulunan köylü garajının bulunduğu boş alanın 2. miting alanı olarak belirlenerek 11.01.2019 - 21.01.2019 tarihleri arasında duyurulduğu ve söz konusu talebin Kaymakamlık makamının 08.01.2019 tarihli kararında belirtilen toplanma alanı dışında olduğu, ayrıca yürüyüş güzergahının şehirlerarası karayollarında olması nedeniyle 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu'nun 6. maddesi ile 22. maddesinin 1. fıkrası gereğince uygun görülmediği belirtilmiştir.

Anayasa’nın 13. maddesinde, temel hak ve özgürlüklerin; özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasa’nın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak yasayla sınırlanabileceği,  bu  sınırlamaların  Anayasa’nın  sözüne  ve  ruhuna,  demokratik  toplum düzeninin  ve  lâik  Cumhuriyetin  gereklerine  ve  ölçülülük  ilkesine  aykırı  olamayacağı belirtilmiştir.

Yukarıda anılan Anayasa hükmündeki "sınırlama" ifadesinden, belirli bir temel hak ve özgürlüğün norm alanı (güvence alanı) içinde varolan olanakların yasa koyucu tarafından daraltılmasının  anlaşılması  gerekmektedir.  Başka  bir  anlatımla,  belirli  bir  temel  hak  ve özgürlüğün kullanım olanakları, onun sınırlanmasından sonra da devam etmektedir. Bu durum aynı zamanda, özgürlüklerin özüne dokunulmamış olduğunu da ifade etmektedir. Buna karşılık, temel hak ve özgürlüklerin durdurulması veya özlerine dokunulması, bunlardan belirli bir süre yararlanılamaması veya kullanılmalarının olanaksızlaşması anlamına gelmektedir.

Yine Anayasa'nın 13. maddesinde yer alan, temel hak ve özgürlüklerin sınırlanması kriterlerinden biri olan ölçülülük ilkesi ise; amaç ve araç arasında makul bir ilişkinin bulunması, diğer bir deyişle yapılan sınırlamayla sağlanan yarar arasında hakkaniyete uygun bir dengenin bulunması  gereğini  ifade  etmektedir.  Bu  ilkenin;  sınırlayıcı  önlem  ile  sınırlama  amacı arasındaki ilişkinin denetiminde, yasal önlemin sınırlama amacına ulaşmaya elverişli olup olmadığını saptamaya yönelik “elverişlilik”, sınırlayıcı önlemin sınırlama amacına ulaşma ve demokratik toplum düzeni bakımından zorunlu olup olmadığını arayan “zorunluluk”, ayrıca amaç ve aracın ölçüsüz bir oranı kapsayıp kapsamadığını, bu yolla ölçüsüz bir yükümlülük getirip getirmediğini belirleyen “orantılılık” ilkeleri olmak üzere üç alt ilkesi bulunmaktadır.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme özgürlüğünün sınırlanmasında, "amaç"; milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık ve genel ahlakın, başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması  veya  suç  işlenmesinin  önlenmesi;  "araç"  ise,  toplantının  ertelenmesi  veya yasaklanmasıdır. Toplantının düzenlenmesi halinde, amacın gerçekleştirilmesi (örneğin, kamu düzeninin sağlanması veya suç işlenmesinin önlenmesi) imkânsız hale gelecek ise, erteleme veya yasaklamanın zorunluluğundan bahsedilebilecektir. Bununla birlikte, ölçülülük ilkesinin varlığından söz edebilmek için, zorunluluk yeterli olmamakta; yukarıda aktarıldığı gibi, amaç ile araç arasında makul bir oranın bulunması da gerekmektedir.

Uyuşmazlığın tümü ile incelenebilmesi açısından öncelikle Anayasa Mahkemesi'nin norm  denetimi  yolu  ile  ilgili  kanun  maddeleri  yönünden  verdiği  kararların  incele 2911 sayılı Kanun'un 6. maddesinde yer alan "Toplantı ve gösteri yürüyüşleri, tüm il ve ilçe sınırları içerisinde...İl ve ilçelerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı... mahallin en büyük  mülki  amiri  tarafından  belirlenir."  ibaresinin  "Menfaatler  dengesinin  sağlanması amacı çerçevesinde nerelerin toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı olarak belirlenmesi hâlinde daha etkili sonuçlar doğuracağının takdiri yetkili mülki amire ait olmakla birlikte bu yetki mutlak ve sınırsız değildir. Dava ve itiraz konusu kural, mülki amire sınırsız bir yetki vermemektedir. Bu yetki hukuk devleti ve hukuk devletinin bir gereği olan ölçülülük ilkesiyle sınırlı olup idari yargı denetimine tabidir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü güzergâhının bireylerin mekân seçme hususundaki tercih hakkını aşırı biçimde kısıtlayacak, toplantı veya gösteri yürüyüşüne katılımı caydırıcı hâle getirecek veya bu hakkın kullanımını zedeleyecek şekilde belirlenmesi durumunda buna dair idari kararın idari yargı yerlerince denetlenerek gerekirse iptal edilebileceği açıktır. Dolayısıyla toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhını belirleme yetkisinin  mülki  amire  tanınması  suretiyle  toplantı  ve  gösteri  yürüyüşü  hakkına  yapılan müdahale ölçüsüz değildir." gerekçesi ile Anayasa'ya aykırı olmadığına hükmedilmiştir.

Somut olayda, davacı sendikanın toplantı ve gösteri yürüyüşü amacıyla kullanmak istediği yerin, dava konusu işlemde belirtildiği gibi usulüne uygun bir şekilde alınan kararda belirtilen iki yerden biri olmadığı ihtilafsızdır.

Kaymakamlık  makamı  tarafından  belirlenen  söz  konusu  toplanma  alanları  davacı sendikanın toplanma amacına ve Anayasa ile tanınan toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına engel teşkil etmemektedir. Şöyle ki, ilk başvurunun dava konusu 30/09/2019 tarihli işlemle reddi üzerine  davacı  sendika  tarafından  01/10/2019  tarihli  dilekçeyle  toplantı  ve  yürüyüşün Kaymakamlık makamının 08.01.2019 tarihli kararında belirlediği yerlerde kullanacaklarını bu nedenle 05.10.2019 Cumartesi günü saat 12:00'de maden işçileri olarak Cengiz Topel Meydanı önünde toplanacaklarını bildirmişlerdir. Dosya kapsamında bu dilekçe hakkında müspet ya da menfi bir karar alındığına dair bilgi ve belge bulunmamaktadır.

Buna göre, davacı sendikanın toplantı ve yürüyüşünü, Kaymakamlık makamı tarafından belirlenmiş olan Cengiz Topel Meydanı'nda yapacağını talep etmesinden, söz konusu yerin Sendikanın amacına uygun olduğu anlaşılmaktadır.

Bu sebeple, dava konusu işlemin, toplantı ve gösteri yürüyüşünün Soma ilçesi 13 Eylül

Parkı'nda yapılmasına izin verilmemesine ilişkin kısmında hukuka aykırılık bulunmamaktadır.

Bununla birlikte, işlemin söz konusu gösterinin toplanma alanına ilişkin kısmında

hukuka     aykırılık     görülmemiş     olmasının,     toplantının     hiç     yapılmayacağı     şeklinde

yorumlanamayacağını  da  ifade  etmek  gerekir.  Zira,  talebin  reddi  sadece,  toplantının Kaymakamlık makamı tarafından belirlenen yerlerden olmadığı gerekçesine dayanmakta olup, başka bir sebep ileri sürülmemiştir. Tabiatıyla, Mahkememizce de diğer hususlarda bir irdeleme yapılmamıştır.

Yine bu minvalde olmak üzere, davacı sendikanın 01/10/2019 tarihli dilekçeyle toplantı ve yürüyüşün Kaymakamlık makamının 08/01/2019 tarihli kararında belirlediği  yerlerden Cengiz Topel Meydanı'nda yapacağını bildirmek suretiyle Anayasa ile güvence altına alınan toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkını kullanmak istediğini, şu aşamada da bu duruma hukuki bir engel bulunmadığını belirtmek gerekir.

Dava konusu işlemin, toplantının ardından yapılacak olan yürüyüş kısmına gelince;

Bu hususa ilişkin karar gerekçesini, yürüyüş güzergahının şehirlerarası karayolunda

Bahsi geçen Kanun’un 22. maddesinin birinci fıkrasında yer alan "Genel yollar ile parklarda, mabetlerde, kamu hizmeti görülen bina ve tesislerde ve bunların eklentilerinde ve Türkiye Büyük Millet Meclisine bir kilometre uzaklıktaki alan içinde toplantı yapılamaz ve şehirlerarası karayollarında gösteri yürüyüşleri düzenlenemez." hükmünde yer alan "Genel yollar..." ibaresinin iptali istemiyle yapılan başvuru üzerine Anayasa Mahkemesi28.09.2017 tarih ve E:2014/101, K:2017/142 sayılı kararı ile özetle, "Toplantının yapılacağı mekânın belirlenmesinde o mekânı kullanacak olan diğer bireylerin hak ve özgürlüklerine mutlak bir üstünlük tanınması durumunda, sadece şehir merkezlerinden uzak yerlerin toplantı yeri olarak belirlenmesi sonucu ortaya çıkabilmektedir. Oysa bazı durumlarda toplantının muhataplarını etkileyebilmesi bakımından düzenlendiği mekânın büyük bir önemi bulunmaktadır. Bu nedenle her iki kesimin de haklarını kullanmalarını temin edecek uygun bir çözümün bulunması ve ancak  zorlayıcı  nedenlerin  varlığı  durumunda  genel  yollarda  toplantı  düzenlenmesinin yasaklanması   yolunun   tercih   edilmesi   gerekmektedir.   Toplantının   yapılacağı   alanlar belirlenirken trafik düzeninin etkilenip etkilenmeyeceğinin de göz önünde bulundurulması haklar arasında denge kurulabilmesi bakımından gerekli ise de tek başına bu ölçütün esas alınması, toplantı düzenleme hakkı ile başkalarının hak ve özgürlükleri arasındaki dengenin başkalarının hak ve özgürlükleri lehine ölçüsüz bir şekilde bozulmasına yol açacaktır.

Genel  yol  niteliği  taşıyan  bir  yerde  toplantı  düzenlenmesinin  trafiği  aksatacak olmasının, o yerin toplantıya kapatılmasını haklı kılabilmesi için gündelik yaşamın “aşırı ve katlanılamaz” düzeyde zorlaşması gerekmektedir. İtiraz konusu kuralda ise gündelik yaşamın etkilenme boyutuna yönelik herhangi bir değerlendirme yapılmaksızın genel yollarda toplantı yapılması mutlak olarak yasaklanmaktadır. Bu ise toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına yapılan müdahaleyi demokratik toplumda gereksiz veölçüsüz hâle getirmektedir." gerekçesi ile Anayasa’nın 13., 26. ve 34. maddelerine aykırı olduğundan iptaline karar verilmiştir.

Yüksek   Mahkemenin   oldukça   açık   ifadelerle   belirttiği   kararında,   bir   kanun düzenlenirken veya uygulanırken, bir tarafın amacını gerçekleştirmesine, fakat diğer tarafın haklarının çekilmez derecede kısıtlanmamasına yol açılmayacak şekilde Anayasa'nın sözüne ve ruhuna uygun davranılması gerekmektedir.

Somut olayda ise, Kanun'un sadece lafzı dikkate alınarak amacının ihmal edildiği sonucuna varılmaktadır. Bilindiği gibi Anayasa Mahkemesi soyut norm denetiminde sadece iptali  istenilen  hüküm  hakkında  hukuka  uygunluk  denetimi  yapmakta  iken,  somut  norm denetiminde buna ek olarak, ilgili hükmün görülmekte olan uyuşmazlıkta uygulanacak nitelikte olması  şartını  aramaktadır(Anayasa  md.152).  Dolayısıyla,  Yüksek  Mahkemenin  kararının gerekçesi bir bütün olarak değerlendirilmeli, sonraki uygulamalarda da kararın bütün gerekçesi esas alınmalıdır. Yani, anılan kararda "genel yollar" ifadesi iptal edilirken, benzer amacı taşıyan diğer  ibarelerin  iptal  edilmemiş  olması,  bunların  Anayasa'ya  uygun  olduğu  anlamına gelmemekte, karar gerekçesi incelendiğinde tam aksine Yüksek Mahkemenin, sadece huzuruna gelen kısmını incelemesi nedeniyle ilgili kısmı iptal ettiği bilinmelidir.

Yine bu kapsamda, konuya ilişkin Anayasa Mahkemesi'nin bireysel başvuru üzerine

verdiği kararlara da değinmek gerekir:

Anayasa Mahkemesi'nin 2015/8762 başvuru numaralı ve 06.02.2019 tarihli kararında; "Somut  olayda  TBMM'de  bütçe  görüşmeleri  devam  etmektedir.  Gösterici  grubun  amacı sendikaların aldığı kararlar doğrultusunda sağlık bütçesine ilişkin görüşlerini barışçıl olarak

ve  TBMM  Dikmen  kapısı  önünde  dile  getirmektir.  2015  yılı  Sağlık  Bakanlığı  bütçesinin görüşülmesine başlandığı gün gösterici grubun bütçe görüşmeleri ile ilgili görüşlerini barışçıl şekilde dile getirmeleri doğal karşılanmalıdır. Bununla birlikte aynı gün aynı konuda TBMM Dikmen  kapısı  önünde  konuşmalar  ve  basın  açıklaması  yapılmış,  konuşmalar  ve  basın açıklaması sırasında polis tarafından herhangi bir müdahale yapılmamıştır. Anayasa'nın 12. maddesinin, "Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder" biçimindeki ikinci fıkrası kişilerin sahip oldukları temel hak ve hürriyetleri kullanırken ödev ve sorumluluklarına gönderme yapmaktadır. Buna göre kişiler haklarını kullanırken belli ödev ve sorumluklara uygun hareket etmelidir. Sabah saatlerinde yapılan bu toplantı sonrasında bu grupta yer alanların Sendika merkezinde buluşarak ve başvurucunun da içinde olduğu grupla tekrar aynı yere yürümek istedikleri ve bu sırada Kızılay'ın  en  işlek  toplu  taşıma  trafik  akışına  sahip  caddelerinden  biri  üzerinde  trafiği kapattıkları dikkate alındığında başvurucunun Anayasa'da belirtilen ödev ve sorumluluklara uygun davrandığı da söylenemez.

... başvurucunun katıldığı eylemin 2911 sayılı Kanun'un 10. ve 22 maddelerine aykırı olduğu gerekçesi ile sonlandırılmasının Anayasa'nın 34. maddesi kapsamında zorunlu bir toplumsal ihtiyaca karşılık geldiği ve orantısız olmadığı dikkate alındığında demokratik toplum düzeninin gereklerine uygun oldugu kabul edilmelidir. Bu baglamda başvurucunun toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ile kamu düzeni ve güvenliğinin korunması arasında adil bir dengenin sağlanamadığı söylenemez" gerekçesi ile başvurucunun Anayasa'nın 34. maddesinde güvence altına alınan toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edilmediği yönünde karar vermiştir.

Bununla birlikte Anayasa Mahkemesi'nin 2013/2394 başvuru numaralı ve 25.03.2015 tarihli  kararında  ise;  "Toplantı  ve  gösteri  yürüyüşü  düzenleme  hakkı  ve  ifade  özgürlüğü, demokratik toplumunun en temel değerleri arasındadır. Demokrasinin özünde açık bir tartışma ortamıyla sorunları çözebilme gücü yer almaktadır. Şiddete teşvik ve demokrasinin ilkelerini ortadan kaldırma durumları dışında toplantı ve ifade özgürlüğünün ortadan kaldırılmasına yönelik önleyici nitelikli radikal tedbirler, yetkililerin eylemlerde kullanılan ifadeler ve bakış açılarını şaşırtıcı ve kabul edilemez olarak değerlendirdiği ya da eylemlerin yasadışı olduğu durumlarda  dahi,  demokrasiye  zarar  verir.  Hukukun  üstünlüğüne  dayalı  demokratik  bir toplumda, mevcut düzene itiraz eden ve barışçıl yöntemlerle gerçekleştirilmesi savunulan siyasi fikirlerin,  toplantı  özgürlüğü  ve  diğer  yasal  araçlarla  kendisini  ifade  edebilmesi  imkânı sunulmalıdır (bkz. Gün ve Diğerleri/Türkiye, B.No: 8029/07, 18/6/2013, § 70; Güneri ve diğerleri/Türkiye, B.No: 42853/98, 43609/98 ve 44291/98, 12/7/2005, § 76). ...

Bir  toplantı  ve  gösteri  yürüyüşünün  yasadışı  olması  veya  yasalara  aykırı  olarak düzenlemesi tek başına toplantı veya yürüyüşün barışçıl niteliğini ortadan kaldırmaz (bkz. Oya Ataman/Türkiye, B. No: 74552/01, 5/12/2006 § 39). Dolayısıyla halka açık yerde yapılan her türlü gösterinin günlük hayatın akışında belli bir karışıklığa sebep olabileceği ve olumsuz tepkilere yol açabileceği açıktır. Bu durumların varlığı toplantı hakkının ihlal edilmesini haklı gösteremez (bkz. Achouguian/Ermenistan, B. No: 33268/03, 7/7/2008, § 90; Berladir ve diğerleri/Rusya, B. No: 34202/06, 10/7/2012, §§ 38-43; Disk ve Kesk/Türkiye, B. No: 38676/08, 27/11/2012, § 29). ...

Anayasa’nın 34. maddesinde herkesin “önceden izin almaksızın” barışçıl toplantı ve

gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı güvence altına alınmıştır. Bu çerçevede 2911 sayılı Kanun’un 8/11

10. maddesinde toplantı ve gösteri yürüyüşleri için bildirim usulü kabul edilmiştir. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin izin veya bildirim usulüne bağlanması, bu usullerin amacının, her türlü toplantı, yürüyüş veya diğer gösterilerin düzgün bir şekilde yapılmasını güvence altına almak için yetkililere makul ve uygun tedbir alma imkanı sağlamak olduğu sürece, genel olarak hakkın özüne dokunmaz (bkz. Bukta ve diğerleri/Macaristan, B.No: 25691/04, 17/10/2007, § 35; Oya Ataman/Türkiye, § 39; Rassemblement Jurassien Unité/İsviçre, § 119; Platform “Ärzte für das Leben”/Avusturya, B.No: 10126/82, 21/6/1988, §§ 32-34). Bu kapsamda, izin ve bildirim usullerinin  uygulanması  toplanma  hakkının  etkin  kullanılması  imkânını  sağlamak  içindir. Derhal  tepki  verilmesinin  haklı  olduğu  özel  durumlarda  ve  protesto  barışçıl  yöntemlerle yapıldığında,  bu  tür  bir  eylemin,  sadece  bildirim  yükümlülüğünün  yerine  getirilmediği gerekçesiyle               dağıtılması        barışçıl                        toplantı          hakkına    ölçüsüz     bir            sınırlama olarak

değerlendirilmelidir (bkz. Bukta ve diğerleri/Macaristan, § 36; Oya Ataman, §§ 38-39, Balçık ve diğerleri/Türkiye, B.No: 25/02, 26/2/2008, § 49, Samüt Karabulut/Türkiye, B.No: 16999/01, 27/1/2009, §§ 34-35). ...

Barışçıl amaçlarla bir araya gelmiş kalabalıkların toplantı hakkını kullanırken kamu düzeni açısından tehlike oluşturmayan ve şiddet içermeyen davranışlarına devletin sabır ve hoşgörü göstermesi çoğulcu demokrasinin gereğidir. ...

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkını kullanırken katılımcıların yürürlükteki mevzuata uygun   olarak   hareket   etmesi   gerekir   (Oya   Ataman/Türkiye,   §§   38,   39;   Balçık   ve diğerleri/Türkiye, § 49). Yasal düzenlemelere aykırı olarak gerçekleştirilen bir toplantı veya gösteri yürüyüşünün barışçıl olsa dahi dağıtılmasının toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkını kural olarak ihlal ettiği söylenemez. Ancak polisin makul ve itidalli davranışıyla yasadışı toplantı veya gösteri yürüyüşünü sonlandırılması ve yasadışı barışçıl gösteriye müdahalenin aşırı ve ölçüsüz olmaması gereklidir. Bununla birlikte, katılımcılar açısından derhal tepki verilmesinin haklı olduğu özel durumlarda ve protesto barışçıl yöntemlerle yapıldığında, bir eylemin, sadece bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmediği gerekçesiyle dağıtılması ise barışçıl toplantı hakkına ölçüsüz bir sınırlama olarak değerlendirilebilmektedir. ...

Başvuru konusu olayda ise protesto yapan başvurucunun içinde bulunduğu gruba yönelik müdahalenin sadece bildirim yükümlülüğü nedeniyle değil 2911 sayılı Kanun’un 22. maddesine   aykırı   olarak   TBMM’ye   bir   kilometre   uzaklıktaki   alan   içinde   eylemi gerçekleştirilmesinden   kaynaklandığında   bir   tereddüt   bulunmamaktadır.   Milli   iradenin somutlaştığı  TBMM’nin görevini  yerine getirirken belirli  bir  güvenlik  alanı  çerçevesinde güvenliğinin  sağlanmasına  yönelik  yasal  ve  fiili  önlemlerin  alınmasının  makul  olmadığı söylenemez. Ancak bu tür bir güvenlik bölgesi uygulamasının TBMM’nin güvenliğini sağlamak amacını   gerçekleştirilmek   için   her   somut   olay   açısından   ölçülü   olup   olmadığının değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda toplantı ve gösteri yürüyüşüne müdahale eden kamu otoritelerinin şekli bir bakış açısı ile mesafe sınırını gözeterek yapılan toplantının yasaya aykırı olduğunu tespit etmesi ve bu nedenle toplantı ve gösteri yürüyüşünü düzenleyenlere müdahale etmesi müdahaleyi tek başına haklılaştıramaz. Müdahale gerekçeleri olayın somut koşulları çerçevesinde “ilgili ve yeterli” olmalıdır. ...

Yukarıda belirtilenler ışığında, başvurucunun katıldığı basın açıklaması eyleminin 2911 sayılı Kanun’un 10. ve 22. maddelerine aykırı olduğu gerekçesi ile sonlandırılması ve bu eylem nedeniyle aynı Kanun’un 32. maddesi uyarınca neticeten beş ay hapis cezasına mahkûm edilmesi şeklindeki müdahalenin, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş

olsa  dahi,  Anayasa’nın  34.  maddesi  kapsamında  “demokratik  bir  toplumda  gerekli”  ve “ölçülü” olduğu söylenemez. Bu bağlamda , başvurucunun toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ile kamu düzeni ve güvenliğinin korunması arasında dengenin sağlanamadığı tespit edilmiştir." gerekçesi ile, başvurucunun Anayasa’nın 34. maddesinde güvence altına toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının ihlal edildiği yönünde karar verilmiştir.

Bu kapsamda, bireysel başvuru üzerine verilen kararların sonuçlarını esas alarak derece

mahkemeleri üzerindeki etkisinin de tartışılması gerekmektedir.

Anayasanın 153 üncü maddesinin son fıkrasında, Anayasa Mahkemesi kararlarının Resmî  Gazetede  hemen  yayımlanacağı  ve  yasama,  yürütme  ve  yargı  organlarını,  idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlayacağı hüküm altına alınmıştır.

Anılan hüküm gereğince Anayasa Mahkemesinin soyut/somut norm niteliğindeki iptal

kararlarının, gerekçesiyle birlikte bağlayıcılığı konusunda bir tartışma bulunmamaktadır.

Diğer taraftan, 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanunla Anayasanın 148 inci maddesinde

değişiklik yapılmış, Anayasa Mahkemesi'nin görev alanına bireysel başvuru da girmiştir.

6216  sayılı  Anayasa  Mahkemesinin  Kuruluşu  ve  Yargılama  Usulleri  Hakkında Kanun'un 45 inci maddesinde "(1) Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden,  Avrupa  İnsan Hakları  Sözleşmesi  ve buna  ek Türkiye’nin taraf  olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.

(2) İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir.

(3) Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz." hükmü yer almaktadır.

Aynı Kanun'un 50 nci maddesinde ise, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere de hükmedileceği belirtilmiş ve bu iki şekilde açıklamıştır.

1-Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını

ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosyayı ilgili mahkemeye göndermek.

2- Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine

tazminata hükmetmek veya genel mahkemelerde dava açılması yolunu göstermek.

Şayet yeniden yargılama yapılmasına hükmedilmiş ise yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar vereceği belirtilmiştir.

6216 sayılı Kanun'un ilgili hükümleri gereğince, Anayasa Mahkemesince ihlal kararı verilmesi halinde bu ihlal kararı, başvuruya konu dava hakkında esas alınarak ihlal kararına uyulması gerektiği hususunda bir tereddüt bulunmadığı için bu konuda ayrıntılı açıklamaya gerek duyulmamıştır.

Aynı nitelikte bir başvuru hakkında ihlal kararı verilmesi halinde ise, doğrudan doğruya ihlal  kararı esas  alınarak,  diğer derece mahkemelerinin  de aynı  yönde bir karar vermesi gerektiğini düzenleyen açık hüküm bulunmamakla birlikte, ilgili dava sonucunda verilecek karara karşı da bireysel başvuru yoluna gidilebileceği, bu durumda yine ihlal kararı verileceği ve bunun da o mahkemenin vereceği karar üzerinde bağlayıcı olacağı göz önüne alındığında,